Xin nói ngay rằng, BOT (viết tắt từ tiếng Anh: Build - Operate - Transfer, nghĩa là: Xây dựng - Vận hành - Chuyển giao) là một hình thức đầu tư khá phổ biến trên thế giới, đem lại hiệu quả rõ ràng, đóng góp tích cực cho sự phát triển kinh tế - xã hội của một quốc gia. Nhưng tại Việt Nam, thời gian gần đây, hình thức đầu tư này có một số sai sót và đã bị xuyên tạc, bóp méo bởi các đối tượng quá khích kích động, chống đối, phá hoại, gây ra những hậu quả đáng tiếc, cần kịp thời ngăn chặn…
Xã hội hóa giúp thay đổi hạ tầng giao thông
Có thể khẳng định ngay rằng, BOT là hình thức chính phủ kêu gọi các công ty tư nhân bỏ vốn xây dựng (Build) thông qua đấu thầu, sau đó khai thác vận hành trong khoảng thời gian nhất định (Operate) và cuối cùng là chuyển giao (Transfer) cho nhà nước sở tại. Hình thức đầu tư này xuất hiện ở nhiều nơi trên thế giới, là một dạng đầu tư theo hình thức đối tác công - tư (viết tắt là PPP) khá phổ biến, nhất là với các dự án BOT đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng giao thông vận tải, đặc biệt là đường bộ, ngay cả các nước phát triển như Mỹ, Canada, Nhật Bản, Trung Quốc, Ấn Độ, hay các nước thuộc Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) vẫn sử dụng lâu nay. Tại Việt Nam, dù đi sau, nhưng các dự án BOT đường bộ đã góp phần thay đổi, thậm chí tạo sự đột phá trong việc cải thiện diện mạo kết cấu hạ tầng giao thông…
Thực tế, trong điều kiện nguồn ngân sách của chính phủ còn hạn chế, việc đầu tư phát triển hạ tầng giao thông - “mạch máu của nền kinh tế” - không phải khi nào cũng được chú trọng, bởi vẫn còn nhiều “hạng mục” khác phải quan tâm một cách kịp thời, sát sườn, thấu đáo. Trong điều kiện như vậy, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI đã ban hành Nghị quyết số 13-NQ/TW, ngày 16-1-2012, xác định rõ rằng: “Huy động mạnh mẽ mọi nguồn lực của xã hội, bảo đảm lợi ích hợp lý để thu hút các nhà đầu tư, kể cả nhà đầu tư nước ngoài vào phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội… Phát triển kết cấu hạ tầng là sự nghiệp chung, vừa là quyền lợi vừa là nghĩa vụ của toàn xã hội, mọi người dân đều có trách nhiệm tham gia đóng góp;… bảo đảm lợi ích hài hòa giữa Nhà nước, người dân và nhà đầu tư”.
Phải khẳng định ngay rằng, chủ trương xã hội hóa việc đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội nói chung, hạ tầng giao thông nói riêng là đúng đắn, là kênh huy động nguồn lực xã hội rất quan trọng, nên đã thu hút sự chú ý, quan tâm đầu tư của xã hội, nhất là các nhà đầu tư tư nhân có tiềm lực mạnh. Vì vậy, theo thống kê của Bộ Giao thông vận tải, từ năm 2011 đến nay, đã có 68 dự án BOT đường bộ với tổng mức đầu tư 207.987 tỷ đồng được triển khai... Nhờ các dự án BOT đường bộ, như cao tốc Thành phố Hồ Chí Minh - Long Thành - Dầu Giây, Nội Bài - Lào Cai, Pháp Vân - Cầu Giẽ - Ninh Bình, Hà Nội - Hải Phòng, Đà Nẵng - Quảng Ngãi, Hà Nội - Bắc Giang… mà các tuyến đường đã giảm ùn tắc; di chuyển thuận tiện, rút ngắn thời gian đi lại giữa các địa phương; thúc đẩy phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội; tăng năng lực vận chuyển, lưu thông hàng hóa, tăng năng lực cạnh tranh của nền kinh tế địa phương cũng như khu vực, quốc gia… Nhìn chung, nhờ chủ trương thu hút đầu tư theo hình thức PPP, trong đó có hợp đồng BOT, hệ thống hạ tầng giao thông đã có nhiều thay đổi tích cực, góp phần tạo môi trường thuận lợi cho phát triển kinh tế - xã hội, hội nhập kinh tế trong khu vực và thế giới, được nhân dân ủng hộ…
Tuy nhiên, vì là hình thức đầu tư mới, cơ chế, chính sách chưa hoàn thiện nên trong quá trình thực thi không thể tránh khỏi có những hạn chế, tiêu cực phát sinh, từ khâu soạn thảo, ban hành chính sách đến thực thi các công việc cụ thể khi đầu tư xây dựng, khai thác vận hành dự án BOT. Điển hình, đó là hình thức lựa chọn nhà đầu tư chưa thật thuyết phục, từ vấn đề mời thầu, phê duyệt dự án đến giám sát dự án; việc đặt vị trí trạm thu phí BOT chưa chính xác, khoảng cách giữa các trạm quá gần nhau; chưa hoàn thiện tuyến đường đã đưa vào vận hành; chưa công khai, minh bạch về dự án, mức phí và lộ trình thu phí; thông tin chưa đầy đủ, kịp thời về dự án BOT; mức thu phí còn bất hợp lý; đa số các dự án BOT là cải tạo, nâng cấp tuyến đường cũ… Điều đó đã dẫn đến phản ứng của người tham gia giao thông, đặc biệt là các lái xe tại các trạm thu phí BOT trên toàn quốc… Các bất cập này đã, đang và sẽ còn bị các đối tượng xấu lợi dụng kích động, chống phá,... làm mất an ninh trật tự và an toàn giao thông, kể cả các tổ chức phản động lợi dụng phá hoại chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, ảnh hưởng đến an ninh, trật tự thông qua việc phá hoại hình thức đầu tư BOT…
